Geïnspireerd door iemand op Twitter deed ik een veelzeggend experimentje met ChatGPT. Ik vroeg het AI-programma om tien filosofen op te noemen. Het gehoorzaamde en kwam met Plato, Aristoteles en acht andere westerse denkers zoals Kant, Nietzsche en Hobbes, alle acht van na de middeleeuwen en allemaal mannen. Toen ik ChatGPT daarop vroeg waarom er geen enkele vrouw bij stond, excuseerde het zich voor de vergetelheid en lijstte prompt tien vrouwelijke filosofen op: Nussbaum, De Beauvoir, Sontag, Arendt … Kennelijk voelde de bot zich er slecht over, want hij benadrukte nog dat ‘er nog veel meer vrouwen zijn die cruciale bijdragen geleverd hebben aan de filosofie’ en dat het belangrijk is om hun werk te erkennen. Lekker woke.
Wel had het programma alleen vrouwen uit de westerse filosofische traditie meegenomen. Toen ik het daarop wees, volgden opnieuw verontschuldigingen, dit keer voor de ‘western-centric’ antwoorden. In een poging te remediëren, schotelde ChatGPT me een lijst voor van tien niet-westerse filosofen, onder wie Ghandi, Ibn Rushd, Sun Tzu en enkelen van wie ik nog nooit gehoord had, zoals Jalal ad-Din Rumi. Er stonden – u raadt het al – opnieuw alleen mannen in het lijstje. ‘Weer geen vrouwen?’, vroeg ik. Weer een welgemeende sorry, gevolgd door een lijstje niet-westerse vrouwelijke filosofen. Tja, algoritmes.
In zijn boek Over woke trekt Bart De Wever ten strijde tegen, zoals hij het omschrijft, de zelfvernietigingsoorlog die de intellectuele elite voert tegen de moderne, westerse samenleving. Een paar keer verrast De Wever me positief (Leopold II, representatie binnen het Antwerpse politiekorps) en ik begrijp het achterliggende idee van zijn pleidooi: we willen niet naar een wereld waarin wetenschap niet vrij kan plaatsvinden of waarin mensen niet met ongemakkelijke waarheden kunnen worden geconfronteerd. Tuurlijk. Maar het is ergerlijk simplistisch hoe hij elke vorm van systeembevraging, van maatschappelijke zelfreflectie, wegzet als zelfhaat of pathetisch slachtofferschap.
Want dat is wat woke wil doen: het systeem bevragen. Woke wil de geschiedenis helemaal niet uitwissen. Ze wil ze evenwichtiger vertellen. Woke wil de trots van een volk niet loochenen, maar er kanttekeningen bij plaatsen om zichzelf te behoeden voor blinde arrogantie. Je kunt pas dingen veranderen als je erkent waar het fout gaat, ook bij jezelf. Een van de meest ironische zinnen in De Wevers boek is dan ook: ‘Slachtofferschap is natuurlijk verleidelijk, want het ontslaat je meteen van heel veel eigen verantwoordelijkheid.’ Wie is het precies die zich een heel boek en de hele tweede helft van een bewonderenswaardige carrière lang in de slachtofferrol dreigt te wentelen, meneer De Wever?
Woke belichaamt net bij uitstek het verlichtingsideaal van kritisch denken waar De Wever zo hoog mee oploopt. Omdat het naar macht kijkt als doorslaggevende factor in relaties en maatschappijen en zich daartegen verzet. In zijn boek In het spoor van Fanon trekt Koen Bogaert daarom een parallel tussen dekolonisering en de verlichting. Het gaat om het ontkrachten van heersende mythen of verhalen. Het is algemeen geweten dat de overwinnaar de pen vasthoudt bij het neerschrijven van het verhaal van een oorlog. Ook in geschiedschrijving, wetenschappelijk onderzoek en de collectieve verbeelding van onze maatschappelijke orde speelt macht een cruciale rol. Woke wil die rol uitlichten.
Woke is het besef dat de ontdekking van Amerika óók de invasie van de Bahama’s was. Het is maar hoe je het noemt. Zonder woke was de slavernij nooit afgeschaft. De Wever schrijft die historische gebeurtenis toe aan het niet-aflatende engagement van verlichte westerse geesten zoals John Locke of Abraham Lincoln, die op het politieke niveau ijverden voor de afschaffing. En hoewel dat van enorm belang was om de goegemeente mee te krijgen, wordt wat echt cruciaal was, alweer geminimaliseerd of weggelaten: de onvoorstelbare strijd en opofferingen van de honderdduizenden onderdrukten zónder politieke macht. Wokies avant la lettre die ingingen tegen het systeem, die revolteerden en de Lockes en de Lincolns überhaupt lieten beseffen dat zij, slaven en ex-slaven, wel degelijk ook mensen waren.
Een tekenend voorbeeld is de onafhankelijkheidsstrijd van de Haïtianen tegen Frankrijk. De Fransen wilden niets weten van de Haïtiaanse vraag om gelijkheid en mensenrechten, omdat het eiland veel te winstgevend was en de arbeidskrachten veel te gratis. Dat was nota bene in 1791, twee jaar na de Franse Revolutie, de hoogmis van de verlichting. Humanisme wordt snel relatief als er macht bij komt kijken. Als een van de grootste ontvoogdingsstrijden uit de geschiedenis heeft de Haïtiaanse Revolutie een enorme impact gehad op de wereldgeschiedenis. Dat we in de geschiedenisles alleen leren over de Franse en de Amerikaanse Revoluties, is alleszeggend. Als we niet alert blijven en het systeem in vraag stellen, vallen we ten prooi aan de macht van het dominante algoritme. Woke weigert dat te doen.
Verschenen in De Standaard op 23 maart 2023
Comentários