R.I.P. Zwarte Piet. In steeds meer steden in Vlaanderen wordt Sinterklaas bij zijn intrede vergezeld van roetpieten. Je kan voor of tegen zijn, maar waar we als Vlamingen met z’n allen trots op mogen zijn, is de manier waarop we dat gesprek maatschappelijk gevoerd hebben. Ja, het was bijwijlen verhit (en helaas is er achter de schermen wel degelijk af en toe gescholden), maar voor het grootste deel is het publieke debat respectvol en constructief verlopen. Zeker in vergelijking met hoe een en ander in Nederland ontspoord is.
Alle deelnemende partijen aan dat publieke debat verdienen daar lof voor, ook degenen die terughoudend waren om in te grijpen in de traditie. Het is niet evident om iets dierbaars te zien veranderen. Merci dus om erin mee te gaan, ook al was het misschien deels tegen uw zin. Nu, als dat inderdaad zo was, hoop ik wel dat u beseft dat dit niet de laatste keer zal zijn geweest dat u dit heeft moeten meemaken. Verre van zelfs. Tradities zullen zich blijven aanpassen. En dat is niet iets om verontwaardigd of nostalgisch over te zijn. Een veranderende traditie is geen ‘uitholling’ van ‘onze cultuur’. Integendeel.
Van ‘onze cultuur’ gesproken. Die onze is al meteen een lastig begrip. Het wil duidelijkheid scheppen door grenzen af te bakenen: ‘wij’ versus ‘zij’. Zo’n afbakening is niet per definitie slecht. Grenzen moeten er zijn. Ik geloof in de noodzaak van het identitair afbakenen van groepen, volkeren of staten die zich tegenover elkaar (moeten) verhouden — zolang het niet fanatiek of onterecht gebeurt.
Helaas is dat laatste hier net wel het geval. Wanneer het over de ‘uitholling’ van ‘onze cultuur’ gaat, wordt vaak geïmpliceerd dat degenen die dat zogezegde uithollen doen, externe, niet aan onze cultuur aangepaste, slecht geïntegreerde sujetten zijn. Dat ze dus niet bij ‘ons’ horen. Na een eerder opiniestuk over Zwarte Piet in De Morgen twee jaar geleden, gebood een boze lezer me om “met mijn marxistische poten van zijn westerse cultuur te blijven”, slechts één van de meerdere wij-versus-jullie-reacties die ik toen kreeg. Dat dat soort reacties erg vaak voorkomen, zullen andere Vlamingen met diverse roots die zich roeren in het maatschappelijk discours beamen.
Nochtans is de realiteit natuurlijk dat bijna alle pleitbezorgers van de roetpiet hier geboren of dan toch van jongs af hier opgegroeid zijn. Ze voelen zich Vlaming, hebben het Sinterklaasfeest zelf gevierd, en er niet zelden even hard van genoten als alle andere Vlamingen. Het is dus niet zo dat ‘zij’ pleiten voor een verandering (laat staan een afschaffing) van ‘onze’ traditie, neen, ze pleiten voor een update van hun eigen traditie. En dat is hun goed recht. Dat zij automatisch gezien worden als de ander, dat ze in de ogen van sommigen onmogelijk deel kunnen uitmaken van ‘ons, Vlamingen’, is schadelijk. Want zo vertellen we een wij-zij-verhaal dat er helemaal geen is. Zo bouwen we schotten tussen burgers die in feite tot dezelfde gemeenschap behoren.
Voor u zegt dat dat nog erger is, omdat ze zo hun eigen gemeenschap uithollen: laat ons het eens over dat ‘uithollen’ hebben. Voor alle duidelijkheid: tradities zijn belangrijk. Ze zorgen voor eigenheid, identiteit, een gedeelde cultuur. Het identitair afbakenen van groepen, weet u wel. Tradities zijn daarin net zoals taal. Maar net zoals taal zijn tradities geen gefossiliseerde, onveranderlijke materie. Neen, het zijn levende organismen. De evolutie van tradities is dus iets onvermijdelijks. Net zoals talen kunnen tradities slechts blijven bestaan doordat ze zich aanpassen.
En net zoals talen worden tradities gekneed en beïnvloed door wie er deel van uitmaakt. Dat is een belangrijk besef. Want het betekent dat het vanuit maatschappelijk oogpunt absurd is om te treuren over het feit dat onze teerbeminde Zwarte Piet nu ingeruild wordt voor de inclusievere roetpiet. Het feit immers dat er over de traditie gepraat wordt, dat wij Vlamingen met diverse roots de raciale stereotypen van onze zwarte vriend aangekaart hebben, betekent dat we ons zitje aan de maatschappelijke tafel opeisen.
Waar vorige generaties “allochtone” Vlamingen zich kennelijk niet genoeg vereenzelvigden met de Sinterklaastraditie om zich erin op te boeien, zich niet voldoende sterk in de cultuur geworteld voelden om zich erover te durven uitspreken, doen we dat nu wel. Op deze manier smeden ‘wij’ mee ‘onze’ Vlaamse cultuur. Hoeveel beter geïntegreerd kun je zijn?
Laat ons dus stoppen met de verschuivingen van onze tradities automatisch te beschouwen als een aanslag op onze cultuur, maar ze zien als de positieve maatschappelijke evoluties die ze zijn. Want veranderende, meer inclusieve tradities zijn de beste graadmeters van geslaagde integratie.
Verschenen op VRT NWS op 3 december 2018