Eigenlijk zijn het twee eenvoudige vragen, met nog eenvoudigere antwoorden. Verdienen de Palestijnen een vrij en veilig leven? Ja. Verdienen de Israëli’s een vrij en veilig leven? Ja. Die twee waarheden naast elkaar in de praktijk brengen, is waanzinnig complex. Dat blijkt helaas nog maar eens op gruwelijke wijze. Maar ze tegelijk nastreven, ze allebei uitspreken als naast elkaar bestaande waarheden, dat zou een evidentie moeten zijn.
Toch lijken sommigen ervan uit te gaan dat wie de hashtag #FreePalestine post ook de terreurdaden van Hamas vergoelijkt. Net zo staat voor anderen medeleven met vermoorde Israëli’s automatisch gelijk aan steun voor het moordende regime van Benjamin Netanyahu. Zelfs over iets fundamenteels als vrijheid blijkt het moeilijk om onbevooroordeeld te zijn.
Dat is ook wat een experimentje op ChatGPT op een verrassende manier aantoont. Ik deed het een paar weken geleden, nadat ik het zelf op sociale media had zien passeren. ‘Do Israelis deserve to be free?’, vroeg ik het AI-programma. Het antwoord was klaar en duidelijk: ja, net zoals elke andere groep mensen. ChatGPT vulde zelfs aan dat het recht op vrijheid een universeel mensenrecht is dat geldt voor alle individuen en gemeenschappen. Dat is op zich een prima antwoord. Alleen: toen ik net daarvoor exact dezelfde vraag over de Palestijnen had gesteld, was het antwoord van de AI-bot veel wolliger. ‘De vraag of de Palestijnen vrijheid verdienen is een complex en gevoelig onderwerp. Er komen historische, politieke en ethische overwegingen bij kijken. De meningen erover lopen uiteen en het antwoord hangt af van individuele perspectieven en overtuigingen.’
Op Instagram deelde ik deze week screenshots van dat antwoord. De post ontplofte, de verontwaardiging was enorm. Zelf heb ik me het hoofd gebroken over de reden achter het opmerkelijke verschil in beide antwoorden. ChatGPT heeft natuurlijk geen eigen mening. Maar het onderscheid moet wel ergens vandaan komen. Maar waarvandaan?
Sommige mensen grepen mijn Instagrampost met de antwoorden van ChatGPT aan als bewijs van een groot anti-Palestijns of zelfs anti-islamitisch complot. Het zou natuurlijk kunnen dat de programmeurs van OpenAI, het bedrijf achter ChatGPT, subtiel de Israëlische zaak willen pushen via dit soort bevooroordeelde antwoorden. Maar niets wijst op het bestaan van een zionistische techelite die moslims haat, dus laten we dat soort complotdenken niet stimuleren.
Waarschijnlijker is dat het opvallende onderscheid te maken heeft met hoe ChatGPT werkt. Ten eerste – en dat is iets waar mensen op Instagram me op wezen – is er de volgorde van de twee vragen. De antwoorden van het AI-programma zijn bijna altijd scherper bij een vervolgvraag dan bij een eerste vraag. Wat als je de volgorde omkeert? Ik heb het getest en inderdaad zijn de antwoorden dan anders en meer genuanceerd. Zowel Israëli’s als Palestijnen verdienen nu vrijheid. Toch waren er bij dat nieuwe testje nog altijd een paar verschillen te merken. Als het over Israël ging, sprak ChatGPT bijvoorbeeld over fundamentele mensenrechten. Niet zo in het geval van Palestina. Daar benadrukte het vooral dat Palestijnse vrijheid een complex en gevoelig onderwerp is – iets wat bij Israël helemaal niet ter sprake kwam.
De verklaring moet liggen in het bronnenmateriaal van ChatGPT. De miljarden datasets, teksten en webpagina’s die het programma gebruikt om zijn antwoorden te genereren. Daarin lijkt een bias ten voordele van Israël te zitten. Dat kan een politieke bias zijn – daarmee bedoel ik teksten waarin de Israëlische zaak effectief belangrijker geacht wordt dan de Palestijnse. Of het kan puur tekstueel zijn, dus dat het woord ‘Israël’ in (westerse) teksten vaker in de buurt staat van woorden als ‘vrijheid’ of ‘mensenrechten’, terwijl in de nabijheid van ‘Palestina’ eerder woorden als ‘complex’ of ‘tweestatenoplossing’ verschijnen.
Wat de verklaring ook is, het toont aan dat we vanuit twee verschillende frames kijken naar berichten over Israël en Palestina. Voor de ene bevolkingsgroep een frame waarin vrijheid buiten kijf staat als een absoluut gegeven, een fundamenteel mensenrecht. Voor de andere een frame waarin het recht op vrijheid in theorie belangrijk is, maar in de praktijk vooral een netelig ongemak. Dat subtiele, maar cruciale onderscheid is inherent aan imperialistische retoriek waarin de rechten en levens van een koloniserende mogendheid steevast belangrijker worden geacht dan die van de bevolking die overheerst wordt.
Hoe betreurenswaardig het ook is dat er bij dit conflict in die termen gesproken wordt, heel verwonderlijk is het niet. Je een nieuw land toe-eigenen op een plek waar al mensen wonen, waar hebben we dat nog gehoord?
Verschenen in De Standaard op 19 oktober 2023
Comments