In het kleine Oostenrijkse grensdorpje Braunau am Inn staat op de hoek van de Schmiedgasse en de Salzburger Vorstadt een groot maar verder banaal aandoend huis. Je zou er zo aan voorbijlopen, net zoals je de steen die op de stoep voor het huis gezet is, zou kunnen passeren zonder te lezen wat erop staat. Op die steen staan tien woorden gebeiteld die hinten naar de geschiedenis van het huis: ‘Für Frieden, Freiheit, Demokratie. Nie wieder Faschismus. Millionen Tote mahnen.’ Voor vrede, vrijheid, democratie. Nooit meer fascisme. Laat miljoenen doden een waarschuwing zijn. In het huis achter die gedenksteen werd in 1889 Adolf Hitler geboren.
De steen werd exact 100 jaar na Hitlers geboorte geplaatst, in april 1989. Maar de bekende leuze ‘nie wieder’ was al langer in gebruik. Overlevenden van het concentratiekamp van Buchenwald zouden de slogan na hun bevrijding in 1945 in verschillende talen op plakkaten hebben geschreven. Nooit meer fascisme, nooit meer oorlog, nooit meer deze horror. Volgens de Verenigde Naties was het idee van ‘never again’, het voornemen om de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog nooit nog toe te laten, zelfs de drijvende gedachte achter de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens.
Dat revolutionaire verdrag werd in december 1948 aangenomen. Het viert volgende maand dus zijn 75ste verjaardag, een gebeurtenis die de VN in de kijker wil zetten met verschillende initiatieven en events. Maar met o.a. de Russische oorlog in Oekraïne en de Israëlische oorlog in Palestina die volop woeden, wordt het een verjaardag in absolute mineur. Het is duidelijk dat de internationale gemeenschap pijnlijk gefaald heeft in haar voornemen. Volgens kritische academici kunnen we gezien de vele conflicten en genocides die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden zelfs beter spreken van ‘altijd opnieuw’ in plaats van ‘nooit meer’.
Vorige week was er in de VN een stemming over de vraag of in de oorlog tussen Israël en Hamas burgers beschermd moeten worden en wettelijke en humanitaire verplichtingen nageleefd. Dat lijkt een non-vraag. Maar hoewel 120 landen voor stemden, waren er 45 die zich onthielden, waaronder Nederland, Duitsland en Denemarken. Oostenrijk, de Verenigde Staten en 12 andere landen stemden zelfs tegen. Onvoorstelbaar. Als we ons al niet meer achter de bescherming van burgers en het naleven van fundamentele humanitaire waarden kunnen scharen, waar zijn we dan mee bezig? Wat is ‘never again’ nog waard?
Ironisch genoeg waren het net die twee woorden die begin deze week prominent te lezen waren op de davidster van Gilad Erdan. Erdan, de Israëlische vertegenwoordiger in de VN- Veiligheidsraad, had de ster opgespeld tijdens een vergadering. In niet mis te verstane bewoordingen verweet hij de andere landen dat ze de laatste tachtig jaar niets geleerd hebben. ‘Sommigen van u zijn vergeten waarom dit orgaan is opgericht’, declameerde hij. In het licht van de mensenrechtenschendingen waar de Israëlische overheid zich schuldig aan maakt – sommige mensen spreken zelfs van een genocide tegen het Palestijnse volk, al is dat te kort door de bocht – is dat op z’n minst opmerkelijk te noemen.
Of niet. Want decennia eerder werd de leuze ook al gekaapt door de terroristische groepering Jewish Defense League. Oprichter Meir Kahane, een rechtsradicale rabbijn, gaf zijn manifest die titel mee: ‘Never Again’. Voor hem was het een slogan die voorbehouden was voor het Joodse volk, een strijdkreet tegen antisemitisme, dat moest worden uitgeroeid, desnoods met terreur. Volgens sommige bronnen zou de slogan geuit zijn bij een aantal aanslagen van de Jewish Defense League in de jaren 70, zoals de bomaanslag van 1970 op het kantoor van de Russische luchtvaartmaatschappij Aeroflot in New York. Vandaag associëren wij bomaanslagen met twee andere woorden. Woorden die gekaapt zijn door extremisten en terroristen, zoals Hamas onlangs weer bewees, en die een perverse invulling gekregen hebben.
Voor Israëlische hardliners zoals Erdan is het tijd om uit te maken welke invulling ze aan ‘hun’ slogan willen geven in de verdere geschiedenis. Een extremistische of een breed humanitaire. Wellicht doen ze er goed aan om te beseffen dat antisemitisme en radicaal zionisme twee kanten van dezelfde ideologische medaille zijn. En misschien moeten ze de geschiedenis nog eens eerlijk in ogenschouw nemen. ‘Nie wieder Faschismus’ staat op de steen voor Hitlers geboortehuis. De Engelstalige Wikipedia omschrijft fascisme als ‘een extreemrechtse, autoritaire, ultranationalistische politieke ideologie’, die gekenmerkt wordt door ‘een dictatoriale leider, militarisme, gewelddadige onderdrukking van oppositie, geloof in een natuurlijke sociale hiërarchie, en de onderwerping van het eigenbelang ten voordele van het vermeende belang van staat of ras.’ Als ik dan naar het Israël van Benjamin Netanyahu kijk... Tja.
Verschenen in De Standaard op 2 november 2023
Comments