Gisterenavond werd de Champions League-wedstrijd tussen het Franse Paris Saint-Germain en het Turkse Basaksehir stilgelegd na beschuldigingen van racisme van de wedstrijdleiding. Na een kwartier spelen zou de vierde ref het Roemeense woord ‘negru’ gebruikt hebben om naar de assistent-coach van Basaksehir, Pierre Webo, te verwijzen. Die beet van zich af. De gemoederen liepen op en uiteindelijk weigerden de spelers van Basaksehir verder te voetballen. Ze verlieten het plein. Neymar en co van PSG steunden hun collega’s en volgden. De match wordt vanavond herspeeld, met andere officials.
De publieke verontwaardiging is groot, zo groot dat zelfs Turks president Erdogan over het voorval tweette. De UEFA, die al een aantal jaar een #NoToRacism-campagne voert, heeft aangekondigd een onderzoek te starten. Dat is goed, want we moeten tegen racisme blijven strijden tot het verdwenen is, in het voetbal en daarbuiten. Maar uit de discussies rond de zaak – ook wij waren erover bezig in onze Premier League Fantasy WhatsApp-groep – blijkt vooral nogmaals dat het niet evident is om aan te geven wat dan precies racisme is en wat niet. Als er taalvraagstukken bij komen kijken, wordt het nog complexer, zeker in een internationale context.
Een week geleden belandde Manchester United-spits Edinson Cavani nog in een storm omdat hij op Instagram het woord ‘negrito’ had gebruikt om een van zijn volgers (die hij zelf ook volgt) te bedanken voor een felicitatie. In Uruguay draagt dat woord blijkbaar een positieve, zelfs amicale lading. In het Engels triggert het uiteraard andere associaties. Wat moet je met zo’n voorval? Zeker, Cavani had wat meer taalgevoeligheid aan de dag kunnen leggen, maar de eventuele schorsing die hem boven het hoofd hangt, lijkt mij alvast vele bruggen te ver.
De kwestie van de vierde ref is in die zin anders omdat de context anders is. Het gaat niet om een interactie tussen kennissen of vrienden, maar tussen een official en een ploeglid. Dat verschil is cruciaal. Alles in taal hangt immers af van de context: hoe en waar we woorden gebruiken, tegen wie, met welke intentie en intonatie etc. Maar zelfs dan nog weet ik niet of ik in dit geval van racisme zou spreken. In het Roemeens zou ‘negru’ hetzelfde betekenen als ‘zwarte’ bij ons, op dit moment wellicht het neutrale woord om naar zwarte mensen te verwijzen. Het is dus een woord zonder expliciet negatieve lading.
Natuurlijk is de volgende vraag dan of een scheidsrechter überhaupt naar iemand moet verwijzen via de huidskleur, maar dat is op zich een andere discussie. Of niet? Zijn raciaal geladen interacties (zoals verwijzingen naar de huidskleur) voldoende om als racistisch gecategoriseerd te worden? In sommige gevallen ongetwijfeld wel, maar een harde lijn zal daar nooit in te trekken zijn. De enige manier om die vraag te beantwoorden, is door er constant met elkaar over te blijven praten. Hoe vermoeiend dat soms ook kan zijn.
Verschenen in De Standaard op 9 december 2020