De Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern heeft beslist een stap opzij te zetten en dat is spijtig nieuws. Ardern werd in 2017 verkozen als eerste minister. Met haar 37 jaar was ze toen de jongste vrouwelijke regeringsleider ooit. Maar het was vooral haar stijl van beleid voeren waarmee ze opviel in binnen- en buitenland. Zachte politiek, wordt vaak gezegd, ook al is dat niet helemaal het juiste woord. Emotioneel al zeker niet. Iets met kwetsbaarheid misschien? Of empathie? Alleszins anders dan hoe doorgaans aan politiek wordt gedaan. Vooral haar humane reactie na de terroristische aanslag op twee moskeeën in Christchurch in 2019 resoneerde bij veel mensen. Zeker omdat die gepaard ging met een ferm politiek antwoord: restricties op de wapenwetten. Ardern is een politica die medeleven voor de medemens nooit vergeet en die bovenal probeert het goede te doen.
Veelzeggend voor hoe Ardern aan politiek doet, was haar antwoord op de vraag hoe ze zou willen dat de Nieuw-Zeelanders zich haar leiderschap herinneren. Als iemand die altijd probeerde om kind te zijn, zei ze. Aardig, liefdevol, attent. Ze hoopt vooral dat mensen inzien dat leiderschap ook anders kan. Dat je liefdevol en toch sterk kunt zijn, empathisch en toch besluitvaardig, optimistisch en toch gefocust. Een verademing in een politieke wereld waarin het nog altijd de harde eigenschappen zijn die meestal de boventoon voeren.
Wanneer zo’n figuur van het politieke toneel verdwijnt, is dat dus spijtig nieuws, want er zijn helaas veel andere figuren in de politiek. Figuren als het onlangs verkozen Amerikaanse congreslid George Santos. Die lijkt een heel nieuw persona voor zichzelf te hebben verzonnen om verkozen te raken, inclusief een nieuwe naam, een bij elkaar gelogen cv en een uitgewist vermeend verleden als dragqueen, wat als conservatief republikeins politicus uiteraard niet goed zou vallen. Dichter bij huis en wraakroepender zijn de voorvallen in het Europees Parlement, waar figuren als Marc Tarabella en Eva Kaili ervan beschuldigd worden de spil te zijn in het zware omkoopschandaal met Qatar en Marokko.
Zulke schandalen zijn ontzettend schadelijk voor de democratische afspraak tussen volk en politici. Want die afspraak drijft op het vertrouwen dat het volk stelt in zijn vertegenwoordigers. Wanneer die dat schenden, heeft dat dus niet alleen impact op de eigen carrière, maar op het hele democratische bestel. Daarom moet het ethische kompas van politici beter afgesteld staan dan dat van de gewone burger, wat helaas vaak niet het geval is. Het heeft iets oneerlijks, maar onze vertegenwoordigers moeten aan hogere standaarden gehouden worden dan wij. Dat is een gevolg van die democratische afspraak. Daarom is elk schandaal er een te veel. Politieke corruptie of omkoping, fraude en leugens brengen mensen ertoe zich af te keren van de politiek en extremer te gaan stemmen, wat nefast is voor een democratie.
Maar de verantwoordelijkheid voor een goed functionerende democratische samenleving rust niet alleen op de schouders van politici. Als een van de belangrijkste redenen voor het aftreden van Ardern wordt de niet-aflatende stroom haatreacties en doodsbedreigingen aan haar adres genoemd. Vanuit die optiek is haar beslissing begrijpelijk. Het is iets dat elke politicus wellicht herkent: de extreme verwensingen. Zie ook: de politiebegeleiding die Conner Rousseau moet krijgen.
En als vrouw krijg je het nog harder te verduren. Wat dat betreft, is de politiek een hondenstiel. Dat er bij de burgers frustraties zijn na niet nagekomen verkiezingsbeloften is begrijpelijk. Ook het omgaan met onvrede over beleidsbeslissingen waar burgers het niet mee eens zijn, hoort erbij. Maar het op de man spelen kan nooit de bedoeling zijn.
Daarin heeft de burger zijn deel van de afspraak met respect na te komen. Anders zullen het politici zijn die zich afkeren van de politiek, en dan zitten we ook met een probleem. Mochten het dan nog diegenen met een slecht afgesteld moreel kompas zijn die er de brui aan geven, degenen die hun emoties uitschakelen en met weinig empathie aan politiek doen, dan zou dat een goede zaak zijn. Maar helaas zijn zij net het best tegen dat soort dingen bestand, terwijl politici als Ardern er vatbaarder voor lijken te zijn. Het nadeel van je kwetsbaar op te stellen is natuurlijk dat je makkelijker gekwetst kunt worden. Op de lange termijn is dat misschien de spijtige paradox van de zachte politiek. Dat je in zo’n wereld niet zacht kunt blijven zonder harder te worden. Dat je een olifantenhuid moet kweken.
Zo bekeken begint meer empathie in de politiek misschien ook bij ons burgers. Ja, we moeten de strengste rechters zijn bij ethisch laakbare praktijken, maar haat spuien op de persoon maakt de politiek niet gezonder. Integendeel.
Verschenen in De Standaard op 26 januari 2023