Met uitgestoken ogen werd de Keniaanse modeontwerper en lgbti-activist Edwin Chiloba vorige week aangetroffen. Hij was brutaal vermoord, in een metalen kist gepropt en werd langs de kant van de weg gedumpt. Of het om een haatmisdrijf gaat, is (nog?) niet bevestigd. In elk geval werd in Kenia in april 2022 ook al de non-binaire Sheila Adhiambo Lumumba op gewelddadige wijze van het leven beroofd. In 2021 ondergingen trans activiste Erica Chandra en lgbti-activist Joash Mosoti hetzelfde lot. Kenia is een van de bijna zeventig landen in de wereld waar homoseksualiteit strafbaar is. Je kunt er een gevangenisstraf van veertien jaar voor krijgen. Hard, maar nog altijd milder dan de doodstraf die in elf andere landen geldt.
Het is een spijtige waarheid dat de meerderheid van de landen die homoseksualiteit criminaliseren, in Afrika en Azië ligt. Tot effectieve veroordelingen komt het zeker niet altijd, maar dat betekent niet dat queer mensen in die delen van de wereld zorgeloos door het leven kunnen gaan. Ze krijgen veel haat en geweld te verduren.
Die haat wordt aangewakkerd door conservatieve stemmen die homoseksualiteit afschilderen als vreemd aan hun land of cultuur, als een corrumperende trend uit het Westen. Het zijn uitlatingen die van pijnlijk weinig historisch inzicht getuigen. Veel culturen, net ook in Afrika en Azië, waren lange tijd juist veel minder rigoureus in het juridisch afbakenen van gender en seksualiteit dan het christelijke Westen. Daar is al vaker over geschreven: de hijra in India, die intersex of trans zijn, de fluïde muxe in Mexico, de okule of agule-priesters in de Democratische Republiek Congo en Oeganda, enzovoort.
Niet homoseksualiteit, maar net de criminalisering ervan is dus de ‘corrumperende trend uit het Westen’ die die culturen te beurt gevallen is. En daarin heeft vooral het Britse Rijk met zijn mondiale reikwijdte een niet te miskennen rol gespeeld. De criminalisering van homoseksualiteit komt rechtstreeks uit de Britse wetgeving. Toen de Britten hun rechtssysteem en wetgeving begonnen op te leggen in de kolonies, werd ook dat artikel overgenomen. In India was dat in de jaren 1860. Een van de drijfveren zou de schrik zijn geweest dat ongehuwde Britse soldaten en koloniaal personeel in de verleiding zouden komen om de heersende, victoriaanse normen rond seks te schenden. Kolonies werden toen veelal gezien als exotische plekken vol wellustelingen, een denkbeeld dat heel lang is blijven doorwerken.
Natuurlijk is het niet zo dat andere geaardheden of genderfluïditeit in al die culturen maatschappelijk altijd liefdevol omarmd werden vóór de komst van de Britten. Die veronderstelling zou al te simplistisch zijn. De Indiase hijra, bijvoorbeeld, werden in vroeger tijden niet zelden uit de gemeenschap gebannen. Sociaal gezien wordt afwijken van de norm nu eenmaal snel op enige terughoudendheid onthaald. Maar de impact van wetgeving op sociale normen is groot. Met wetgeving die homoseksualiteit criminaliseert, geef je een samenleving de boodschap dat homoseksualiteit een misdrijf is. Het spreekt vanzelf dat dat bijdraagt aan een meer algemene maatschappelijke afkeer ervan.
In India, nog zo’n voormalige Britse kolonie, werd homoseksualiteit na een oproep van het hooggerechtshof in 2018 gedecriminaliseerd. Dat is een erg belangrijke stap die zal leiden tot een bredere aanvaarding van lgbti-mensen en tot minder haat en geweld. Het kan dus. Maar dat het zo lang geduurd heeft, bewijst ook wat we al wisten: dat het niet simpel is om koloniale fouten uit het verleden recht te trekken. Het is geen toeval dat van die bijna zeventig landen waar homoseksualiteit vandaag strafbaar is, de meeste voormalige kolonies zijn van Groot-Brittannië. Een groot aantal is nu nog lid van het Gemenebest.
Erg sprekend is het voorbeeld van de drie buurlanden Guyana, Suriname en Frans-Guyana. Zowel in Suriname, een voormalige kolonie van Nederland, als in Frans-Guyana, een officieel overzees gebied van Frankrijk, is er antidiscriminatiewetgeving rond homoseksualiteit. In Guyana, een voormalige Britse kolonie, is seks tussen twee mensen van hetzelfde geslacht wél strafbaar. Het toont aan hoe het verleden heel concreet doorwerkt in het heden.
Het is makkelijk om na barbaarse gebeurtenissen als de moord op Chiloba te vervallen in snelle cultuurkritiek en Afrikaanse of Aziatische landen achterlijk te noemen. Om te fulmineren dat de seksuele mores daar oerconservatief zijn. Zeker, op veel plekken staan ze wat lgbti-rechten betreft (veel) minder ver dan wij. Je bent liever hier homo dan daar. Maar laten we die historische context niet vergeten. En laten we vooral niet vergeten dat er in al die landen ook andere visies en stemmen zijn. Die van moedige activisten die elke dag strijden voor de rechten van lgbti’ers. En die dat soms zelfs met hun leven moeten bekopen.
Verschenen in De Standaard op 12 januari 2023